Een cánon of kanón?

Deze week bereikte mij de vraag wat ik vind van de cánon van de Nederlandse geschiedenis.

Mooie vraag want waar deze vraag leeft, leeft ook het besef dat we ergens vandaan komen, toch? Ik vind dat een prachtige vraag.

Na wat overdenkingen kwam ik al snel uit bij de dag van vandaag, de laatste dag van de lente, de start van de zomer. En aankomend weekend herbergt heel veel activiteiten, zowel internationaal als nationaal als lokaal.

• Internationaal zijn we volop bezig om de Gay Pride levend te houden hoewel deze van alle kanten wordt bedreigd. Wat is er gebeurd met de geest, die we een paar weken geleden kregen met pinksteren? Die geest zou toch de juiste boodschap moeten bevatten om elkaar te verstaan? Dus niet vér staan, maar dichtbij staan. (en: understand, du: verstehen, fr: comprendre). In de talen Engels, Duits is het letterlijk te vertalen als naast elkaar (blijven) staan en in het Frans het ‘samen (voor waar) nemen’, want dat is wat ‘verstaan’ doet met mensen: Ze blijven naast en dichtbij elkaar staan en accepteren elkaars mening!
• Nationaal maken we ons op voor de NAVO top, waarin de Nederlandse canon niet zou misstaan als inspiratie. Daarover later meer.
• En lokaal vieren we overal de zomer. Met festivals, tuinfeesten, buurtfeesten en vooral ook met het 750-jarig bestaan van de stad Amsterdam, hoewel de geclaimde leeftijd 50 jaar geleden (700-jarig bestaan) ook al sterk in twijfel werd getrokken. Als u weet dat ik dat toen ook al meekreeg, dan raadt u zeker mijn minimum leeftijd.

In al die gebeurtenissen zit vooral de boodschap om ‘samen te zijn’. Maar hoe komt het dan dat die geest van ‘samen zijn’ onmiddellijk verdwijnt als eigenbelang in het spel komt?

Ik leg het u uit:

De mens is van oorsprong vooral een roofdier (hoewel getypeerd als omnivoor, alleseter), met de ogen in het aangezicht, zodat de ogen afstand kunnen schatten en beweging kunnen detecteren van wat vóór ons gebeurt. Wat áchter ons gebeurt ontgaat ons en dus ook vooral ons brein, want evolutionair zijn de hersens niet geconditioneerd om te reageren op wat achter ons gebeurt op visueel gebied. Om op tijd achterom te kunnen kijken heeft de evolutie ons oren gegeven. Die staan trouwens ook naar voren gericht maar wel aan de zijkant van ons hoofd, dus die nemen gelukkig ook geluiden van achter ons waar. Sterker, de hersenen versterken (interpreteren als belangrijker) de geluiden van achter meer dan de geluiden van voren, zodat we alle geluiden van achteren alerter ervaren. Kort gezegd, een geluid achter ons krijgt alle aandacht, ook al is wat vóór ons gebeurt nog zo interessant.

Als mensen in een groep leven dan beschermt de groep, omdat we geëvolueerd zijn als roedel/groepsdieren. In een groep kun je ervoor zorgen dat ieders kwaliteiten optimaal worden ingezet. De een ziet, de ander communiceert en de derde handelt. Er wordt op elkaar vertrouwd en zolang iedereen zich comfortabel voelt is er niets aan de hand en is elke rol in goede handen. Geen stress dus.

Maar wat als de verdediging niet werkt en de groep komt in gevaar?….

Wat als de groep in paniek raakt? Er vallen slachtoffers…

In de val gelokt, onmogelijk om je te verdedigen, je wordt afgeslacht?

Wat dan?

Dan kies je voor jezelf. Dat wil zeggen, een klein percentage zal vechten, maar de meesten vluchten.

Zo ook hier.

Waar ‘samen zijn’ vroeger betekende “we doen alles samen, en we beschermen elkaar en proberen mekaar altijd te begrijpen”, betekent het nu: “Ik hak je in de pan als je niet doet wat ik zeg”.

De mens past zich daar niet zo makkelijk op aan en daarom rennen we allemaal mee.

Even terug naar de NAVO top:

Toen we 70 jaar geleden lid werden van de NAVO deden we dat omdat we samen makkelijker een kanon maken dan ieder voor zich. Maar de canon leert, dat we voortdurend kiezen voor ons zelf. We hebben als Nederlands volk al eeuwen een gewelddadige geschiedenis samen. We vochten tegen de Noren, de Engelsen, de Fransen, de Spanjaarden, de Belgen, de Duitsers, Indonesiërs, Chinezen, Japanners en ‘overwonnen’ telkens weer en verloren evenzo vaak. Dat leert de canon ons, in die volgorde. Wat we als Nederlandse geschiedenis belangrijk vinden is dat we vechten tegen andersdenkenden en tegen agressors. Dat laatste noemen we verdedigen, hoewel de Nederlandse geschiedenis net zoveel agressie als verdediging kent. De VOC zorgt voor een massale schending van mensenrechten, slavenhandel en onderdrukking. De zogenaamde politionele acties in Nederlands-Indie 1947-1949 staan niet in de canon als misdaden tegen de menselijkheid. Nee, het collectieve geheugen is geprogrammeerd met ‘bevrijding van de Indische bevolking’. Samen optrekken tegen vijanden omdat je je wil verdedigen valt nog te snappen. Maar waar houdt verdedigen op en begint agressie? Dat laatste zie je pas als je je verplaatst in de ander. En dat is wat er gebeurt als je alleen nog op jezelf bent aangewezen.

Wat de canon ons leert in mijn ogen is dan ook de noodzaak om je in een ander te verplaatsen. Dat laatste verliezen we stapje voor stapje en dat is pas écht, wat een oorlog verliezen betekent. De canon leert ons ook dat een waarheid in ieders ogen anders is. Voor de Jood in Israël is een Gazaan een bedreiging. Voor de Gazaan is de Jood in Israël een oorlogsmisdadiger die zijn familie heeft vermoord. Daar kom je niet uit als je de cánon niet in de volle breedte uitlegt, hetgeen betekent dat je de zwart-wit tegenstelling ontmantelt. Begrip begint pas dáár, wanneer alle partijen naar elkaar luisteren. Niet ‘mijn’ verhaal maar ‘ons’ verhaal. De barmhartige Samaritaan verzorgt een man in nood, niet om wie hij is maar omdat deze na een roofoverval in nood verkeert en dringend hulp nodig heeft. De tollenaar wordt vergeven door degene die snapt, dat ook de tollenaar een gewaardeerd deel van de gemeenschap uitmaakt. Zolang er verhalen als deze zijn, is er hoop.

Waar de canon eindigt begint de investering in kanonnen. Kunnen we dat nog terug draaien? Ik hoop het. Maar wat dit ons leert is dat het alleen kan, als je elkaar verstaat!